Jakie macie skojarzenia, gdy słyszycie słowo Węgry? Co przychodzi Wam do głowy najpierw – papryka, gulasz, Balaton, a może słynne przysłowie Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki? A może kiwacie głowami i z lekkim grymasem oznajmiacie, że to przecież ten kraj, w którym mówi się w tym “dziwnym” języku, w którym policja to rendőrség, a komputer – számítógép 🙃?
To oczywiście dość stereotypowe skojarzenia, ale odnośnie do języka – rzeczywiście można go tak w skrócie zdefiniować. Załóżmy jednak, że ta obiegowa, nieco nieprzychylna opinia Was nie odstrasza. Ba, po głowie chodzi Wam nawet nauka węgierskiego 😲. Wtedy z pewnością zadajecie sobie pytanie – czy węgierski jest łatwy, czy trudny? Będę szczera – przez wielu język węgierski jest zaliczany do najtrudniejszych na świecie. Ale nie wierzmy im na słowo – sprawdźmy, czy twórcy tych rankingów mają rację. Üdvözöljük!
Nauka węgierskiego – co przyjdzie Wam łatwo?
Choć język węgierski nie jest językiem indoeuropejskim, to przy odrobinie dobrej woli znajdziemy argumenty przemawiające za tym, że język ten może być łatwy, albo przynajmniej łatwiejszy do nauczenia niż nam się na początku wydawało 😊. Kontakty z plemionami słowiańskim i przyjęcie chrześcijaństwa, a później historyczne kontakty międzypaństwowe, mają swoje odbicie w języku.
Alfabet
Węgierski alfabet opiera się na literach łacińskich, a słowa pisze się tak, jak się je wymawia (uff…). Alfabet liczy 40 liter, w tym 25 samogłosek oraz 9 liter ze znakami diakrytycznymi. Ale uwaga! Jest w tej beczce miodu łyżka dziegciu – wymowa części liter nie już taka prosta. Dlaczego? Ponieważ każda samogłoska ma swoją krótką i długą wersję, a niektóre głoski wyglądające jak w języku polskim wymawia się inaczej. Dla przykładu podam reprezentację graficzną a-á-o, gdzie węgierskie a wymawiamy jak polskie o, á jak polskie a, natomiast o jak polskie połączenie o i a. Ojej, a miało być łatwo… 😉
Rodzaje gramatyczne
W języku węgierskim nie ma osobnych zaimków, które określałyby rodzaj męski, żeński i nijaki. Zatem, Węgrzy używają określenia “ő” (on/ona/ono) i dopiero z kontekstu wnioskujemy, o kim czy o czym jest mowa.
Nauka węgierskiego – czasy gramatyczne
W języku węgierskim występują trzy czasy (przeszły, przyszły i teraźniejszy). Czas teraźniejszy i przeszły rozpoznamy po odpowiednich końcówkach dodanych do czasownika. Aby powiedzieć, że będzie się coś robić, używa się czasownika posiłkowego “fog” i bezokolicznika (Fogok utazni. – Będę podróżować).
Zapożyczenia z języków słowiańskich
Gdy język węgierski przywędrował (w dosłownym tego słowa znaczeniu) do basenu Karpat, mieszkali tam już Słowianie. Dlatego w języku węgierskim jest wiele słów obecnych w językach słowiańskich. Są to szczególnie słowa związane z: uprawą roli, pasterstwem, administracją dworską i kościelną. Znajomo dla Waszego ucha zabrzmią: pohár (puchar), szent (święty), király (król), apát (opat), mise (msza). Niektóre dni tygodnia, jak środa, czwartek, piątek i sobota, też nie będą Wam obce – szerda, csütörtök, péntek, szombat. Podczas nauki nazw warzyw też odnajdziecie analogie: cseresznye – czereśnia, szilva – śliwka, uborka – ogórek, saláta – sałata, répa – marchewka, káposzta – kapusta.
Hungaryzmy w języku polskim
Hungaryzmy przenikały do języka polskiego w okresach ożywionych kontaktów Polski i Węgier. Mowa tu o wiekach: XIV, gdy na polski tron wstąpił Ludwik Węgierski (a później jego córka Jadwiga) oraz XVI, gdy w Polsce rządził Stefan Batory. I choć słowa pochodzenia węgierskiego nie są zbyt liczne i należą raczej do archaizmów, to jestem pewna, że je znacie i używacie. A zatem od dziś, gdy usłyszycie lub przeczytacie słowa: baca, czardasz, hajduk, juhas, rokosz, szereg, szyszak, ciżmy, huzar i hejnał, to będziecie wiedzieć, że to… hungaryzmy.
Nauka języka węgierskiego – co może sprawić trudność?
Język węgierski nie jest podobny do żadnego innego języka, choć należy do tej samej rodziny językowej (ugrofińskiej), co języki fiński i estoński. Jednak lingwistyczne drogi przodków dzisiejszych Węgrów, Finów i Estończyków rozeszły się tak dawno, że wzajemne zrozumienie nie jest już możliwe. Jedynie dwa języki wykazują z językiem węgierskim pewne podobieństwa. To chantyjski i mansyjski, używane przez mieszkańców Autonomicznego Okręgu Chanty-Mansyjskiego w zachodniej Syberii.
Język aglutynacyjny
Język węgierski, jak wszystkie języki z grupy języków ugrofińskich, jest językiem aglutynacyjnym (inaczej niż języki indoeuropejskie, w tym język polski). Co to znaczy? Otóż “aglutynacja” oznacza dosłownie “sklejanie”. Tym słowem opisuje się proces morfologiczny polegający na stosowaniu różnego rodzaju afiksów (dosłownie: elementów przyczepionych). Chodzi np. o przyłączanie przyrostków i przedrostków do rzeczownika, co ma na celu zmianę jego funkcji składniowej. Przykładowo: jeśli chcemy powiedzieć “w domu”, to do rzeczownika “ház” (dom) dołączamy końcówkę “-ban” oznaczającą “w” i tak powstaje “házban”.
Nauka węgierskiego – harmonia wokaliczna
Pod tym poważnie brzmiącym terminem kryje się niezwykle istotna kwestia stosowania odpowiednich samogłosek w zależności od sąsiedztwa innych samogłosek. Brzmi groźnie? Tak, szczególnie na początku nauki języka węgierskiego. Już wtedy należy bowiem zapamiętać, że samogłoski dzielą się na tylne: a, á, o, ó, u, ú oraz przednie: e, é, i, í, ö, ő, ü, ű.
Może zadajecie sobie pytanie, jak to wygląda w praktyce? Otóż, do wyrazów zawierających samogłoski tylne dodajemy samogłoski tylne: barát – barátom (przyjaciel – mój przyjaciel). Natomiast do wyrazów zawierających samogłoski przednie dodajemy samogłoski przednie: gyerek-gyerekek (dziecko-dzieci).
Podwójna koniugacja
Bardzo ciekawym zjawiskiem, niespotykanym w innych językach, jest podwójna koniugacja czasownika. Podczas odmiany czasownika przez osoby bierze się pod uwagę to, czy mówi się o przedmiocie nieokreślonym czy określonym. Zatem, gdy mówicie o czymś, co jest bliżej nieznane lub wspominacie o czymś po raz pierwszy, wówczas do czasownika w pierwszej osobie liczby pojedynczej dodacie końcówkę -ok/-ek, na przykład Olvasok egy könyvet (Czytam jakąś książkę). Jeśli wspominacie o danej rzeczy po raz kolejny lub jeśli mówicie o czymś konkretnym, użyjecie końcówki -om/-em/-öm. W naszym przykładzie powiemy Olvasom a könyvet (Czytam tę książkę). Psst… Czy wspomniałam już, że jednocześnie bierzemy pod uwagę również harmonię samogłosek? 😊
Wymowa
W języku węgierskim występuje 14 samogłosek. Dzielą się one na krótkie – a, e, i, o, ö, u, ü oraz długie: á, é, í, ó, ő, ú, ű. Długość samogłosek (zwana iloczasem) różnicuje znaczenie wyrazów, na przykład teve to wielbłąd a tévé to telewizor.
A zatem: łatwy czy trudny? To zależy!
Język węgierski to wymagający “przeciwnik” 😊. Po pierwsze – jest odmienny pod każdym względem: gramatycznym, leksykalnym i fonetycznym. Pamiętam, jak z niedowierzaniem przyglądałam się harmonii wokalicznej. Miałam poważne wątpliwości, czy można ją w ogóle zapamiętać… Po drugie – potrzeba więcej czasu niż przy innych popularnych językach na opanowanie podstawowych zasad, pozwalających na komunikację. Jak na przykład powiedzieć po węgiersku, że coś mam, skoro nie ma tam czasownika “mieć”? Wszystko to powoduje, że język węgierski nie cieszy się taką popularnością jak inne języki europejskie, o angielskim nie wspominając. To nie jest język, w którym można pójść na skróty.
Nie wolno jednak tracić nadziei! Jeśli uzbroicie się w cierpliwość i przebrniecie przez trudne na początku kwestie fonetyczne i gramatyczne, to odkryjecie, że nie jest to język niemożliwy do nauczenia się. Systematyczność i konsekwencja na pewno zaowocują sukcesem i z pewnością poprawnie wzniesiecie toast po węgiersku i bezbłędnie zapowiecie “Egészségedre!” Ja jestem tego najlepszym przykładem! 😊
