Czasem zdarza mi się usłyszeć pytania typu: czy język ukraiński jest trudny? Czy język ukraiński jest podobny do rosyjskiego? Albo do polskiego? Cóż, odpowiedź brzmi: i tak, i nie. Zarówno ukraiński, jak i rosyjski (ale nie zapominajmy też o białoruskim) należą do jednej grupy języków wschodniosłowiańskich. Zatem łączą je alfabet (cyrylica), podobieństwo niektórych słów, tzw. ruchomy akcent, a – według osób o mniej wprawnym uchu – także wymowa. To trochę jak np. z polskim, czeskim i słowackim (które należą do grupy języków zachodniosłowiańskich). Jednak – co może wydawać się niektórym dość zaskakujące – język ukraiński ma więcej wspólnych cech z językiem polskim niż z rosyjskim!
Nauka ukraińskiego zaczyna się od cyrylicy
Jak pewnie wiecie, Ukraińcy posługują się cyrylicą. Początkowo nowy alfabet może Wam sprawiać pewne trudności, ale nie zrażajcie się. Cyrylica powstała w oparciu o alfabet grecki, z którym każdy z nas już kiedyś się zetknął. I tu z pomocą przychodzi… matematyka i fizyka! Zapytacie: ale jak to, matematyka i fizyka? Tak! Przypomnijcie sobie, jak wyglądają litery alfa, beta, delta albo ro. Widzicie podobieństwo?
Jeśli ktoś z Was zna już np. rosyjski lub białoruski, to dużym ułatwieniem będzie znajomość cyrylicy. Ale uważajcie, są pułapki! Posłużę się przykładem języka rosyjskiego. Niektóre litery zapisujemy podobnie, ale wymawiamy inaczej, np.: rosyjskie „e” wymawiamy „je”, a ukraińskie „e” wymawiamy „e”. Ponadto: rosyjskie „э” wymawiamy „e”, a ukraińskie „є” wymawiamy „je” oraz rosyjskie „и” wymawiamy „i”, a ukraińskie „и” wymawiamy „y” Podchwytliwe, prawda?
Słownictwo – polonizmy, ukrainizmy, regionalizmy…
Gdy naukę liter mamy już za sobą, pora na pierwsze słowa po ukraińsku. Niektóre z nich brzmią identycznie jak po polsku, inne „tylko” podobnie, a jeszcze inne… zupełnie inaczej. Bliskie sąsiedztwo i wiele lat wspólnej historii spowodowały, że oba języki przenikały się nawzajem, ale zachowały jednocześnie swoją odrębność.
Wiele polskich słów przeszło do języka ukraińskiego, co szczególnie zauważalne jest w zachodniej części Ukrainy. Warto wiedzieć, że w tym regionie wiele osób doskonale posługuje się polskim. A czy wiecie, że w języku polskim funkcjonują ukrainizmy, czyli słowa zapożyczone z języka ukraińskiego? Znane nam wszystkim takie słowa jak np. „wataha”, „step”, „borsuk” czy „czeremcha” są zapożyczone właśnie z języka ukraińskiego. Poza tym wpływy ukraińskiego można spotkać też w polskiej literaturze (szczególnie w literaturze romantycznej), ale także w tzw. gwarze kresowej.
Nie zapominajmy, że Ukraina jednym z większych pod względem powierzchni krajem w Europie, dlatego w każdym regionie kraju spotkamy się z gwarami czy regionalizmami.
Słownictwo – podobieństwa języka polskiego i ukraińskiego
Niemniej jednak wiele słów polskich i ukraińskich, bez względu na to, kto od kogo zapożyczył, a co było dziełem historycznych procesów językowych, brzmi bardzo podobnie. To oczywiście sprawia, że nauka ukraińskiego czy komunikacja w tym języku jest łatwiejsza. Nie bez powodu istnieje przekonanie, że Słowianin ze Słowianinem zawsze jakoś się dogada. Czy te słowa nie brzmią znajomo: дякую [wym. djakuju] – dziękuję!, година [wym. hodyna] – godzina, потяг [wym. potjah] – pociąg, тиждень [wym. tyżdeń] – tydzień? Większość nazw miesięcy jest bardzo podobna, np.: січень [wym. siczeń] – styczeń, лютий [wym. ljutyj] – luty, квітень [wwm. kwiteń] – kwiecień, червень [wym. czerweń] – czerwiec, серпень [wym. serpeń] – sierpień, вересень [wym. wereseń] – wrzesień, листопад [wym. łystopad] – listopad, грудень [wym. hrudeń] – grudzień.
Słownictwo – fałszywi przyjaciele
Pamiętajmy jednak, że tak jak w przypadku wielu innych języków, tak i podczas nauki ukraińskiego, napotkamy tzw. fałszywych przyjaciół. To słowa, które brzmią w językach polskim i ukraińskim tak samo lub podobnie, ale mają inne znaczenia. Może przez to dojść do nieporozumień lub w najlepszym wypadku zabawnych pomyłek. Oto kilka przykładów: склеп [wym. sklep] – grobowiec, магазин [wym. mahazyn] – sklep, дивитися [wym. dywytysja] – patrzeć, рано [wym. rano] – wcześnie, господа́рка [wym. hospodarka] – gospodyni, гарбу́з [ wym. harbuz] – dynia, дуже [wym. duże] – bardzo, бага́то [wym. bahato] – dużo. Jak myślicie, jak zatem powiedzieć po ukraińsku „bardzo dużo”?
Słownictwo – różnice
Oczywiście, język ukraiński ma w swoim zasobie takie słowa, które nie brzmią podobnie do polskiego. Przykładowo: нестелепа [ wym. nestełepa] – niezdara, митець [wym. mytec] – artysta, годинник [wym. hodynnyk] – zegarek, троя́нда [wym. trojanda] – róża. A pod tymi słowami ciężko się domyśleć nazw miesięcy: березень [wym. berezeń] – marzec, жовтень [wym. żowteń] – październik. Jednak te różnice nie nastręczają dużych trudności w nauce. Przecież uczymy się języków obcych, aby zrozumieć to, co niezrozumiałe, prawda?
Odmiana przez przypadki i osoby
W języku ukraińskim zachodzi odmiana wyrazów przez przypadki i osoby. Jest to w pewnym sensie ułatwienie, ponieważ taka odmiana jest dla nas, Polaków, czymś naturalnym. Oczywiście słowa te odmieniają się nieco inaczej, czyli mają inne końcówki fleksyjne. Początkowo może to wydawać się niełatwe ze względu na nasze przyzwyczajenia w odmianie przez przypadki, ale odrobina wysiłku i ani się obejrzycie, a nie będzie to sprawiać Wam większych trudności.
Czasy gramatyczne
W języku ukraińskim – podobnie jak w języku polskim – występują trzy podstawowe czasy gramatyczne: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Jak widzicie, nie jest ich dużo (w przeciwieństwie do np. angielskiego czy francuskiego) i łatwo je opanować. Oczywiście i tu nie ustrzeżemy się przed pułapkami. Bardzo popularnym błędem popełnianym przez Polaków są kalki językowe, jak np. wykorzystanie formy czasu przeszłego do tworzenia czasu przyszłego (co z kolei cudzoziemców uczących się języka polskiego może przyprawić o ból głowy). Przykładowo: „буду читал” [wym. budu czytał] zamiast „буду читати” [wym. budu czytaty].
Nauka ukraińskiego – wymowa
Odpowiadając na pytanie, czy ukraiński jest łatwy, czy trudny, nie można nie wspomnieć o innej istotnej kwestii, jaką jest wymowa. Ogólnie rzecz biorąc, nie odbiega ona dalece od polskiej. Zdecydowanie mniej niż np. w rosyjskim używa się tzw. samogłosek jotowanych, co nie znaczy, że ich nie ma. Ciekawą może się wydawać litera Ї, którą wymawia się jak „ji” np. Україна [wym. ukrajina].
Warto jeszcze zwrócić uwagę na litery Г i Х. Piszemy je zupełnie różnie, ale wymawiamy dość podobnie (w ocenie Polaków). Tymczasem różnica jest kolosalna, bo pomylenie tych dwóch liter może wpłynąć na znaczenie wyrazu! Dla „polskiego ucha” oba te dźwięki brzmią podobnie. Różnice w ich wymowie najłatwiej jest porównać do wymowy… h i ch! Г jest dźwięczne i w języku polskim jego odpowiednikiem jest H (jak w gromkim „Ho! Ho! Ho!”). Natomiast Х jest spółgłoską bezdźwięczną i odpowiada mu polskie „ch” (Ach!). A jak różnica w wymowie tych głosek może wpłynąć na znaczenie słowa? Na przykład tak: холод [wym. chołod] – chłód, голод [wym. hołod] – głód. Dlatego warto poćwiczyć wymowę Г i Х, aby nie doprowadzić do zabawnych nieporozumień i aby ktoś nie zrozumiał, że jest nam zimno, zamiast tego, że jesteśmy głodni!
Akcent
W kontekście oceniania trudności języka ukraińskiego wspomnę jeszcze o akcencie. W tym wypadku sytuacja może być podobna co z Г i Х. Czyli akcent ma znaczenie! Co innego oznacza „Я пла́чу” [wym. ja płaczu] – „płaczę”, a co innego „Я плачу́” [wym. ja płaczu] – „płacę”. Sami przyznacie, że różnica między „płaczę” a „płacę” jest istotna. Jak widzicie, opanowanie poprawnego akcentu jest ważne. Według mnie nie stanowi jednak dużej przeszkody w nauce ukraińskiego czy – po opanowaniu podstaw tego języka – w rozumieniu albo w komunikacji.
Nauka ukraińskiego – łatwa czy trudna?
Trudno jest jednoznacznie rozstrzygnąć czy dany język obcy (w tym wypadku ukraiński) jest łatwy czy trudny, ponieważ jest to sprawa indywidualna i zależy od wielu czynników. Łatwiej odpowiedzieć na pytanie, czy warto uczyć się języka ukraińskiego? Niewątpliwie warto jest podjąć wyzwanie i opanować choćby podstawy tego języka. W obecnej sytuacji geopolitycznej jest to nie tylko przydatne, ale także daje wielką satysfakcję, kiedy zaczniecie się porozumiewać w tym języku. Ukraińcy z pewnością docenią fakt, że ktoś potrafi powiedzieć choćby kilka słów w ich języku.
Mam nadzieję, przekonałam was do tego, że języka ukraińskiego warto się uczyć, a sama nauka może się okazać ciekawą przygodą.
Jeśli szukacie pomocy do nauki ukraińskiego od podstaw, to gorąco polecam Wam FISZKI – SŁOWNICTWO 1. To kompleksowy kurs słownictwa w sam raz dla początkujących.
