Język norweski (norw. norsk) – choć na co dzień posługuje się nim jedynie około pięć milionów osób – jest językiem niezwykle zróżnicowanym. Dlaczego? Po pierwsze – dlatego, że istnieją dwa oficjalne standardy piśmiennicze 😮. A po drugie – Norwegowie posługują się licznymi dialektami (które uznawane są za równorzędne). Jednych ta różnorodność może przytłaczać, a innych – fascynować. Bez względu na to, do której grupy należycie, postaramy się przybliżyć Wam tę nieco zawiłą tematykę (w tym wyjaśnimy, czym są bokmål i nynorsk). Przy okazji – jeśli zastanawiacie się, czy język norweski jest trudny, to zapraszamy do lektury tego artykułu.
Bokmål i nynorsk – historia
We wstępie zdradziliśmy Wam już, że w Norwegii istnieją równolegle dwie oficjalne formy językowe. Są to: bokmål (język literacki, dosłownie: książkowy) i nynorsk (język nowonorweski). Skąd się wzięły? Dlaczego funkcjonują równorzędnie? Żeby móc odpowiedzieć na te pytania, potrzebujemy odwołać się do historii Norwegii.
Od XIV do XIX wieku Norwegia była ściśle związana unią z Danią. Skutkiem tego w Norwegii w przestrzeni publicznej posługiwano się językiem duńskim. Po wyjściu z unii w 1814 roku przez Norwegię przetoczyła się fala narodowego romantyzmu, który wzbudził w Norwegach determinację do podtrzymywania swojej tożsamości i odrębności jako narodu. Romantyczne nastroje udzieliły się także językoznawcom. Postanowili zawalczyć o język norweski, którego status znacznie osłabł przez ponad 400 lat funkcjonowania w duńskim cieniu. W wyniku tych dążeń wyodrębniły się dwa duże projekty języka pisanego, za które odpowiedzialni byli:
- Knud Knudsen – opowiadał się za przystosowaniem języka duńskiego m.in. do norweskiej ortografii (tak z czasem powstał bokmål),
- Ivar Aasen – chciał odbudować język, bazując na gwarach używanych w zachodniej Norwegii (tak z czasem powstał nynorsk).
Od 1885 roku obydwa warianty funkcjonują w Norwegii jako równoważne języki urzędowe, a w 1929 roku przyjęły nazwy, pod którymi znamy je dziś: bokmål i nynorsk.
Bokmål vs nynorsk – który wybrać?
Każda norewska gmina (tzw. kommune) składa deklarację wyboru języka pisanego. Stąd wiemy, że bokmål jest popularniejszy – używa go około 85% Norwegów. Z tego wynika, że jedynie około 15% Norwegów posługuje się nynorskiem jako językiem pisanym. Należy jednak pamiętać, że liczby te dotyczą języka pisanego. To, w jakim języku (dialekcie) ktoś mówi, to zupełnie inna sprawa (ale o tym za chwilę).
Jeśli zatem dopiero planujecie rozpocząć swoją przygodę z norweskim i zastanawiacie się, którego wariantu się uczyć, to teraz już wiecie, którego 😊. Tym bardziej, że większość materiałów przeznaczonych do nauki języka jest opracowywana w bokmålu, w tym FISZKI.
Bokmål i nynorsk – podobieństwa i różnice
Jeśli ktoś płynnie posługuje się jedną z odmian języka norweskiego, będzie w stanie względnie zrozumieć tekst napisany w drugim wariancie. Dużo zależy od obycia z konkretną formą. Wzajemne zrozumienie jest możliwe dzięki niewielkim różnicom ortograficznym i fonetycznym pomiędzy większością słów, tak jak w czasowniku “nazywać się”:
| bokmål | nynorsk |
| å hete | å heite/å heita |
Niestety językowa intuicja nie zawsze wystarczy, aby domyślić się znaczenia danego słowa. Niektóre z nich wyglądają zupełnie inaczej w obydwu wersjach języka norweskiego – mimo tego, że znaczą dokładnie to samo. Kilka przykładów:
| bokmål | nynorsk | |
| w jaki sposób? | hvordan? | korleis? |
| dlaczego? | hvorfor? | kvifor? |
| jeść | å spise | å ete/å eta |
Należy też być czujnym przy używaniu zaimków osobowych. Pomiędzy bokmålem a nynorskiem istnieją pewne różnice, które ostatecznie mogą prowadzić do nieporozumień, np. słowo “de” w bokmålu to zaimek “oni”, a w nynorsku (razem z zaimkiem “dokker”) może oznaczać zaimek “wy”.
Nie należy też tracić czujności przy odmianie czasowników. Ich odmienione formy są podobne do swoich odpowiedników z drugiego wariantu języka norweskiego, lecz rzadko zdarza się, że będą wyglądały identycznie. Jako przykład posłuży nam czasownik “marzyć, śnić” odmieniony w czasie przeszłym Preteritum:
| bokmål | nynorsk |
| drømte | drøymde |
Ważną rozbieżnością są rodzajniki, które nieco różnią się w obydwu wariantach języka norweskiego:
| bokmål | nynorsk | |
| Rodzaj męski | en | ein |
| Rodzaj żeński | ei | ei |
| Rodzaj nijaki | et | eit |
Duża część różnic pomiędzy bokmålem a nynorskiem dotyczy zmian w końcówkach fleksyjnych. Owe zmiany dotyczą głównie rzeczowników rodzaju męskiego i rodzaju nijakiego – w liczbie mnogiej i w formie określonej, tak jak w tym przykładzie:
| bokmål | nynorsk | |
| Rodzaj męski (forma określona) | biler | bilar |
| Liczba mnoga (forma określona) | bilene | bilane |
W stopniowaniu przymiotnika również można zauważyć odmienne końcówki fleksyjne, przykładowo w stopniu wyższym przymiotnika “ładny”:
| bokmål | nynorsk |
| finere | finare |
Dialekty norweskie – symbol odrębności
Przyjmuje się, że na terenie Norwegii można wyróżnić około 400 różnych dialektów (to liczba szacunkowa). Ich mnogość jest ściśle związana z geografią kraju, która odegrała kluczową rolę w kształtowaniu się języka przez lata. Ze względu na duże odległości pomiędzy osadami ludzkimi, a także brak możliwości kontaktu z innymi za pośrednictwem mediów (telefon, internet), Norwegowie nie wystawiali swoich dialektów na “obce” wpływy. Dzięki temu każda gmina zachowała swoją wyjątkową mowę.
Mimo upływu lat przywiązanie Norwegów do językowej odrębności wcale nie słabnie. Dialekty norweskie do dziś mają bardzo wysoki status i są uważane za symbol tożsamości mieszkańców danego regionu, miasta czy nawet niewielkiej wioski (jeśli posiada ona swoją odmianę języka). Norwegowie z dumą posługują się na co dzień swoimi rodzimymi dialektami. Używają ich również w oficjalnych przemówieniach czy podczas rozmów o charakterze urzędowym.
Dialekty norweskie
Choć nikt nie podjął się jeszcze próby zliczenia wszystkich dialektów norweskich, to stworzono umowny podział na cztery grupy:
- dialekty północnonorweskie (nordnorsk)
- dialekty z regionu Trøndelag (trøndersk)
- dialekty zachodnionorweskie (vestnorsk)
- dialekty wschodnionorweskie (østnorsk)
Różnice między dialektami dotyczą szczególnie słownictwa i wymowy. Jedną z przykładowych różnic jest sposób wymawiania głoski “r”. Norwegowie zamieszkujący zachodnią część kraju wymawiają ją o wiele bardziej gardłowo niż mieszkańcy Oslo. Z tego powodu ich dialekt może swoim brzmieniem przypominać język francuski!
Kolejnym przykładem rozbieżności pomiędzy dialektami norweskimi jest sposób, w jaki może brzmieć zaimek “ja” (nor. jeg). W zależności od dialektu, jeg to też: eg, æg, je, jæi, ei, czy zwykłe æ. Popularny przysłówek ikke, służący do tworzenia przeczeń, również może mieć różne postaci, takie jak chociażby ikkje, itte czy… itj.
Dialekty norweskie – jak je zrozumieć?
Choć liczba 400 może przytłaczać, rozumienie norweskich dialektów to kwestia przyzwyczajenia i osłuchiwania się. Na pomoc przychodzą norweskie media, które dbają o podtrzymanie językowej różnorodności. Na tym tle szczególnie wyróżnia się norweski publiczny nadawca radiowo-telewizyjny: NRK. W nadawanych programach można usłyszeć wszystkie możliwe dialekty. Posługują się nimi prezenterzy wiadomości, goście programów talk-show oraz bohaterowie norweskich seriali. Duża część treści NRK jest dostępna na stronie internetowej nadawcy, również dla użytkowników spoza Norwegii. Praktyka czyni mistrza, dlatego też zachęcamy, by osłuchiwać się z norweskimi dialektami jak najczęściej.
Radzimy też, aby zachować otwartość w stosunku do wszystkich odmian języka norweskiego. Dialekty stanowią dla Norwegów nieodłączną część ich tożsamości. Wersja języka, którą słyszymy w stolicy, ma dokładnie taki sam status jak dialekt używany przez mieszkańców niewielkiej wsi na północy kraju. Norweskie dialekty nie dzielą się na gorsze i lepsze, o czym warto pamiętać w kontaktach z Norwegami.
Norweskie dialekty są wzajemnie zrozumiałe dla natywnych użytkowników języka pomimo dużego zróżnicowania między niektórymi z nich. Jeśli jednak zrozumienie rodowitego Norwega okaże się dla Was problematyczne z powodu jego dialektu, to zawsze możecie poprosić, aby prowadził rozmowę w nynorsku/bokmålu. Macie niemalże stuprocentową pewność, że Wasz rozmówca przejdzie na popularniejszą, lepiej znaną odmianę norweskiego…
Dlaczego “mówimy dialektem”, ale nie bokmålem czy nynorskiem?
Sformułowanie “mówić w bokmålu/nynorsku” nie jest do końca poprawne z językowego punktu widzenia. Tylko dlaczego? Kluczem do identyfikacji błędu w powyższym zdaniu jest dokładniejsze przyjrzenie się definicji pojęć “bokmål” i “nynorsk”. Owe warianty języka norweskiego to formy wyłącznie pisane. Są to dwa oficjalne standardy nauczane w szkołach, dzięki czemu każdy Norweg płynnie posługuje się przynajmniej jednym z nich. Z użyciem bokmåla lub nynorska spotkacie się w nagłówkach gazet, pismach urzędniczych czy przepisach prawnych. Wykorzystanie tych dwóch form ściśle wiąże się z treściami, które są przekazywane w formie pisemnej.
Natomiast kwestia norweskich dialektów wiąże się z komunikacją interpersonalną, szczególnie w mowie. Norwegowie są dumni ze swojej odrębności językowej, dlatego też podczas konwersacji chętnie posługują się swoimi rodzimymi dialektami, aby podkreślić ich wyjątkowość. W przeciwieństwie do tworzenia treści pisanych, w trakcie rozmowy w cztery oczy można chociażby zaprezentować charakterystyczne cechy fonetyczne danego dialektu… I Norwegowie wcale od tego nie stronią!
Od czego zacząć?
Zróżnicowanie w obrębie tak niszowego języka jak norweski wydaje się przytłaczające. Wielu z Was może zadawać sobie pytanie: od czego zacząć, aby nie pogubić się w tej mieszance różnorodności już na starcie? A my odpowiadamy: najlepiej zacząć od początku! Poznajcie podstawy norweskiego z FISZKAMI, a zapewnicie sobie fantastyczny start, który ułatwi Wam dalszą naukę bokmåla, nynorska i norweskich dialektów.
