Nauka greckiego alfabetu

Nareszcie wakacje! Jeśli wybieracie się do Grecji, to oprócz nauczenia się paru przydatnych zwrotów, może chodzi Wam po głowie nauka greckiego alfabetu? Choćby po to, by móc przeczytać nazwę miejscowości czy menu podane w tradycyjnej tawernie. Jeśli tak, to zapraszam do lektury dzisiejszego wpisu. Zanim przejdziemy do konkretów, chciałbym uprzedzić, że nauka alfabetu – podobnie jak języka greckiego – ma swoje łatwe i trudne strony. Przykładowo: niektóre znaki mogą mieć dwa znaczenia i odwrotnie – czasem jeden dźwięk zapisywany jest na kilka różnych sposobów (np. głoskę “i” można zapisać na sześć sposobów). Niemniej, z naszymi wskazówkami, z pewnością dacie sobie radę!

Nauka greckiego alfabetu – samogłoski

Naukę greckiego alfabetu zaczniemy od samogłosek. Od razu zaznaczę, że cały alfabet oraz wskazówki co do nauki nazw poszczególnych liter znajdziecie pod koniec tego artykułu.

Podobieństwa do polskiego alfabetu

Opis greckich samogłosek rozpoczynamy od tych, które najbardziej przypominają te polskie. Mamy więc:

• Ε ε – podobne do polskiego „e”;
• Α α – podobne do polskiego „a”;
• Ο ο – podobne do polskiego „o”;
• Ι ι – podobne do polskiego „i”, ale pisane bez kropki!

Oprócz tego mamy jeszcze jedną „podstawową” samogłoskę:

• ΟΥ ου – podobne do polskiego „u”, zawsze zapisywane za pomocą tych dwóch liter.

Jeśli w polskim zdaniu „W Grecji jest bardzο dużο ślicznych plaż” zamienimy samogłoski na greckie, jego odczytanie nie sprawi Wam raczej żadnego problemu. Zobaczcie – „W Grεcjι jεst bαrdzο dουżο ślιcznych plαż”. Proste, prawda?

Do pełnego pakietu samogłosek brakuje już tylko:

• ΑΙ αι, które w zapisie oznacza to samo, co ε, więc jest jak polskie „e”;
• Ω ω, które w zapisie oznacza to samo, co ο, więc jest jak polskie „o”.

Nauka greckiego alfabetu – zapis samogłoski “i”

Skoro tak świetnie Wam idzie, pokażę Wam wszystkie możliwe sposoby zapisu samogłoski „i”. Jeśli nie nauczycie się ich od razu, bez obaw! Grecy bardzo często robią błędy ortograficzne w zapisie właśnie tej samogłoski. Jest to prawdopodobnie najtrudniejsza część nauki greckiego alfabetu, więc – gdy przez nią przebrniecie – to potem macie już z górki 😄. A zatem „i” może być zapisane jako:

• Ι ι, które już znacie ⬆️,
• Η η,
• Υ υ,
• ΕΙ ει,
• ΟΙ οι,
• ΥΙ υι.

“Fałszywe samogłoski”

Czas na „fałszywe samogłoski”, czyli takie, które wyglądają na samogłoski, ale nimi nie są. Zwróćcie na nie uwagę! Chodzi tu o:

• ΑΥ αυ, które zapisuje sekwencję [af] (lub [av] przed spółgłoskami dźwięcznymi i samogłoskami);
• ΕΥ ευ, które zapisuje sekwencję [af] (lub [av] przed spółgłoskami dźwięcznymi i samogłoskami);
• oraz rzadkie ΗΥ ηυ, które zapisuje sekwencję [if] (lub [iv] przed spółgłoskami dźwięcznymi i samogłoskami). Ciekawostka: skrót ηυ lub Η/Υ jest greckim odpowiednikiem naszego skrótu „PC”.

Krótki test na znajomość greckich samogłosek

To by było na tyle, jeśli chodzi o samogłoski. Sprawdźcie, jak Wam idzie nauka greckiego alfabetu:

„Ευα ουwiεlbiα jεźdzιć dω Grεcjι. Kαżdαι lαtω spędzα właśniε tαm. Nαjbαrdziεj pοdωba jεj się grαιckiε mωrzε ει biαłε dοmkυ. Α wy ηlε rαzy bylοιściε w Grεcjυι? Ωsοbηściε pωlαιcαm sprουbωwαć grεckiεj kαυy – jεst wyśmienειtα!”.

Jeszcze słowo o akcencie

Dodatkową cechą samogłosek greckich jest akcent. Zapisywany jest on zawsze, jeżeli wyraz ma więcej niż jedną sylabę (i czasem również wtedy, kiedy ma jedną – jeżeli odróżnia od siebie dwa różne wyrazy, np. που [pu] „który” i πού [pu] „kiedy”). Gdy mamy do czynienia z dwuznakami, akcent zobaczymy nad drugim znakiem (np. εί, αύ). Tu wyjątkiem jest sytuacja, gdy oba znaki wymawiamy osobno – wtedy możemy spotkać się z trzema sytuacjami:

• akcentowana jest pierwsza samogłoska – np. έι, wymawiane jak „ej” (μπέιζμπολ [bejzbol] „baseball”);
• akcent pada na drugą samogłoskę – np. αΐ, wymawiane jak „aji’ (φαΐ [faji] „jedzenie”);
• akcentowana jest któraś inna samogłoska w słowie – np. εϊ, wymawiane jak „ej” (βόλεϊ [wolej] „siatkówka”).

Nauka greckiego alfabetu – spółgłoski

Greckie samogłoski już za nami, przechodzimy zatem do spółgłosek.

Podobieństwa do polskiego alfabetu

Podobnie jak przy samogłoskach zaczniemy od tych spółgłosek, które wyglądają podobnie (przynajmniej nieco) jak w alfabecie używanym przez nas. Do nich zaliczyć możemy:

• Ζ ζ – wymawiane podobnie jak polskie „z”, ale z językiem nieco cofniętym do góry (w pół drogi między „z” i „ż”);
• Κ κ – podobne do polskiego „k”. Przed samogłoskami „e” oraz „i” (jakkolwiek by ich nie zapisać), wymawia się je podobnie jak polskie „ki”, np. w słowie kiełbasa, ale z nieco cofniętym językiem;
• Μ μ – podobne do polskiego „m”;
• Τ τ – podobnie do polskiego „t”.

To teraz przeczytajcie zdanie: „Mωżε ζαbiεrzεciε τεż μój ωlεjεκ do οpαlαniα?”.

Czasem jednak podobieństwo do polskich liter może Was zwieść na manowce. Za swego rodzaju fałszywych przyjaciół uchodzą:

• Β β – wymawiane podobnie jak polskie „w”;
• Δ δ – wymawiane podobnie jak angielskie „th” dźwięczne, np. w słowie that;
• Ν ν – wymawiane podobnie jak polskie „n”;
• Ρ ρ – wymawiane podobnie jak polskie „r”;
• Χ χ – wymawiane podobnie jak polskie „ch”. Przed samogłoskami „e” oraz „i”, wymawia się je podobnie jak polskie „chi”, np. w słowie Chiny lub niemieckie „ch” w słowie ich.

I pora na mały test: „Bαρdzο dαυνο niε byłω ναs β dωμου, χybα to pραυdα?”.

Jeszcze 7 spółgłosek

Pozostałe litery, których musimy się nauczyć, to:

• Θ θ – wymawiane podobnie jak angielskie „th” bezdźwięczne, np. w słowie through;
• Λ λ – wymawiane podobnie jak polskie „l”;
• Ξ ξ – wymawiane podobnie jak polskie „ks” (ze specyficznym „s”, patrz niżej);
• Π π – wymawiane podobnie jak polskie „p”;
• Σ σ/ς – wymawiane „w pół drogi” między polskim „s” i „sz”;
• Φ φ – wymawiane podobnie jak polskie „f”;
• Ψ ψ – wymawiane podobnie jak polskie „ps”.

Spróbujcie zmierzyć się z tym zdaniem: „W Gρεcjι jεστ σπoρo φαjνyχ ψów, βiεsz? Co ζα λουξους!”.

Spółgłoska Γ γ

Ostatnią spółgłoską jest Γ γ. Ponieważ jej wymowa często jest problematyczna dla Polaków, omówię ją osobno. Γ γ to dźwięczny odpowiednik χ, więc wymawia się ją podobnie jak polskie „ch” w słowie niechby. Jeśli znacie hiszpański w wersji europejskiej, pomoże Wam wymowa „g”, np. w słowie amigo. Dodatkowym utrudnieniem w nauce jest to, że Γ γ przed samogłoskami „e” oraz „i” wymawiane jest podobnie jak polskie „j” – ale nieco „ostrzej”, z językiem bliżej podniebienia miękkiego. Po raz kolejny z pomocą przychodzi hiszpański – wymowa jest zbliżona do „y” w słowie ayudar.

Dwuznaki

Do pełnego zrozumienia ortografii greckiej potrzebujemy jeszcze paru dwuznaków (w piśmie tylko pierwsza litera będzie wielka):

• ΓΚ γκ, które najczęściej czyta się jak polskie „g”. W miejscach innych niż na początku słowa osoby starsze często wymówią tutaj dodatkowo tylnojęzykowe ŋ, jak w polskim bank. Tak więc powstała sekwencja brzmi podobnie jak polskie „ng” w słowie Kongo;
• ΓΓ γγ, które w zapisie oznacza to samo, co ΓΚ γκ. Jedynie w niektórych wyrazach (jednym z ważniejszych jest έγγραφο „dokument”) wymawia się jako sekwencja ŋ oraz „zwykłego” γ;
• ΓΞ γξ oraz ΓΧ γχ, podobnie jak wyżej, zapisują sekwencje tylnojęzykowego ŋ oraz, odpowiednio ξ lub χ;
• ΜΠ μπ, najczęściej czytane jak polskie „b”. W miejscach innych niż na początku słowa osoby starsze często powiedzą „mb”;
• ΝΤ ντ, najczęściej czytane jak polskie „d”. W miejscach innych niż na początku słowa osoby starsze często powiedzą „nd”;
• ΤΖ τζ, podobne do polskiego „dz”, ale ze specyficzną wymową „z”.

Przy dwuznakach trzeba też wspomnieć o sekwencjach dwóch takich samych liter, np. μμ w słowie γράμμα „list; litera”. Otóż wymawia się je zawsze pojedynczo (oprócz wspomnianego γγ), a więc np. άμμος przeczytalibyśmy jak [amos].

I kolejne zdanie do rozszyfrowania: „Μoγκę τζisiαj πójść ντo σκλεπου, jeżeλi μπρακuje ναμ γκρουszεκ”.

Easy Greek na YT

Żeby lepiej przyswoić sobie wymowę poszczególnych liter i ich sekwencji, szczególnie polecam filmiki przygotowane na kanale Easy Greek na platformie Youtube. Pierwszy z nich skupia się na samym alfabecie, drugi – na dwuznakach. Ponieważ autor filmów jest Grekiem, więc na pewno wymowa jest bez zarzutu! Polecam też pozostałe filmiki Easy Greek – wszystkie są z napisami (a te z serii Super Easy Greek nawet z transkrypcją), więc łatwo można śledzić, jak wymawiane są poszczególne litery. Jeżeli natomiast chcecie „przyspieszyć” Wasze czytanie po grecku (oraz przyzwyczaić się do różnych czcionek, co na początku też może być problemem), warto poprzeglądać rozmaite gazety, na przykład Καθημερινή, dosł. „Codzienna”, Το Βήμα, czyli „Trybuna”, albo Τα Νέα, czyli „Wiadomości” – zwróćcie zwłaszcza uwagę na to, w jaki sposób każda z nich zapisuje akcent! Ciekawe są też różnice w wyglądzie η, μ czy ς – czasem są „przedłużone” (jak w naszym artykule), a czasem nie.

Nauka greckiego alfabetu – alfabet po kolei

Poszczególne litery już znacie, ale przydałaby się jeszcze znajomość kolejności, w jakiej są one ułożone w alfabecie. Warto też znać nazwę każdej z liter, żeby móc na przykład czytać skrótowce. Czasami niełatwo się domyślić, jak należy wymówić konkretny skrótowiec. Przykładowo: ΕΠΑΛ – „technikum” wymawia się [epal], ΙΧ – „samochód osobowy” wymawia się [jotachi], a ΕΣΣΔ –„ZSRR” wymawia się [esusudhu]. Co więcej, bywa, że jeden skrótowiec można przeczytać na dwa sposoby. Tak więc ΚΚΕ – „Komunistyczna Partia Grecji” oficjalnie wymawia się [kapa kapa epsilon], ale potocznie już [kukue].
Poniżej alfabet po kolei wraz z nazwami liter:

Żeby pomóc sobie w nauce po raz kolejny polecam sięgnąć po twórczość Easy Greek. Jakiś czas temu we współpracy z zespołem Glossonauts przygotowali oni filmik-przedstawienie, który w sprytny sposób uczy nie tylko kolejności występowania poszczególnych liter w alfabecie, lecz także właśnie ich nazw!

Nauka greckiego alfabetu za pomocą fiszek

Świetną pomoc przy nauce greckiego alfabetu stanowi metoda fiszek, o której więcej przeczytacie tutaj. Jeżeli, korzystając z FISZEK in blanco, przygotujecie karteczki z poszczególnymi literami oraz problematycznymi kwestiami (np. awers – „Jak zapisać dźwięk podobny do polskiego „g”?”, rewers – ΓΚ γκ), przyswojenie pisma greckiego prawdopodobnie zajmie Wam tylko parę godzin. Do tego wystarczy dołożyć trochę praktyki i zanim się obejrzycie, już będziecie ekspertami! Wierzymy, że nauka greckiego alfabetu okaże się szybka, przyjemna i skuteczna.

Powodzenia! Καλή τύχη! Teraz już wiecie, jak to przeczytać, prawda? 😄